Συνέντευξη με τον Joseph Matthews και τον Iain Boal
ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ RETORT ΚΑΤΑΠΟΝΗΜΕΝΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΑΙ ΘΕΑΜΑ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
(εκδόσεις των ξένων 2008)
Ούτε τον πόλεμό τους, ούτε την ειρήνη τους
Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου ήταν προϊόν αμερικανικής και σιωνιστικής συνομωσίας ή μία πραγματική ήττα των ΗΠΑ στο επίπεδο του θεάματος; Κι ακόμα, η απάντηση του αμερικανικού κράτους αποτελεί μία ιστορική οπισθοδρόμηση ή απλώς συνέχεια μίας προσπάθειας επαναποικιοποίησης στο εσωτερικό και το εξωτερικό της Αυτοκρατορίας; Πού βρίσκεται σήμερα το πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα στην Αυτοκρατορία και την «Τρομοκρατία»; Ποια είναι τα αδιέξοδα και οι αντιφάσεις του αντιπολεμικού κινήματος και ποια η σύνδεσή του με το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση; Αυτά είναι ορισμένα από τα ερωτήματα τα οποία επιχειρεί να απαντήσει το βιβλίο των Retort, Καταπονημένες Δυνάμεις. Κεφάλαιο και θέαμα στη νέα εποχή του πολέμου, που κυκλοφορεί αυτόν το μήνα από την εκδοτική κολεκτίβα «εκδόσεις των ξένων». Οι Retort είναι μία συλλογικότητα της αμερικανικής αντισυστημικής Αριστεράς με έδρα το Σαν Φρανσίσκο. Οι εκδόσεις των ξένων και οι Ίαν Μπόουλ, Τζόζεφ Μάθιους, δύο από τους τέσσερις συγγραφείς που ήρθαν στην Ελλάδα, παρουσίασαν το βιβλίο Καταπονημένες Δυνάμεις. Κεφάλαιο και θέαμα στη νέα εποχή του πολέμου τον Ιούνιο του 2008 στη Θεσσαλονίκη (Πολυτεχνείο), την Αθήνα (βιβλιοπωλείο “Ο Χώρος της Ελευθεριακής Κουλτούρας”) και στα Χανιά (κατάληψη Rosa Nera).
ΛΓ: O τίτλος της μπροσούρας που εξελίχθηκε τελικά στο βιβλίο Καταπονημένες Δυνάμεις ήταν Ούτε τον πόλεμό τους, ούτε την ειρήνη τους. Ποια είναι η πολιτική σημασία αυτού του συνθήματος;
Ο πόλεμος είναι η υγεία του Κράτους, είχε πει ο Ράντολφ Μπουρν, αλλά πόλεμος είναι και η αποκαλούμενη ειρήνη που σκηνοθετεί το Κράτος: η ειρήνη των περιοριστικών μέτρων, της “ειρηνευτικής διαδικασίας” στη Μέση Ανατολή, της δεκαετίας των προπολεμικών θανάτων στο Ιράκ που δεν προβλήθηκαν στην τηλεόραση. Ορισμένοι ευρωπαίοι ιστορικοί έχουν ονομάσει τα εκατό χρόνια από το Βατερλώ στη Σομ περίοδο «μακράς ειρήνης», επρόκειτο όμως για τον αιώνα κατά τον οποίο ο επεκτατικός έλεγχος της Ευρώπης αυξήθηκε από 35% σε 85%, για μία κοσμοϊστορική ληστρική επίθεση που έγινε εφικτή με μαζικές δολοφονίες. Η εκδοχή αυτής της ειρήνης μετά το 1945 είναι η καταστροφική λεηλασία του πλανήτη από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Η ειρήνη της αυτοκρατορίας δεν είναι παρά πόλεμος με άλλα μέσα.
Τον Φεβρουάριο του 2003 γίναμε μάρτυρες της μεγαλύτερης παγκόσμιας διαμαρτυρίας στην ιστορία. Το κυρίαρχο αίτημά της ήταν η «ειρήνη». Η ειρήνη ήταν όμως και ο στόχος του Τζορτζ Μπους: Αυτός επικαλέστηκε την κατάκτηση των Φιλιππίνων, όπου σφαγιάστηκαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, ως μοντέλο για τη νέα ειρήνη στο Ιράκ. Κι αυτό μετά από τη δεκαετία του 1990, η οποία στοίχισε 1,5 εκατομμύριο θανάτους Ιρακινών από τα περιοριστικά μέτρα που οδήγησαν σε λιμούς κι επιδημίες. Για να μην αναφερθούμε στις “ειρηνευτικές” βόμβες: Ανάμεσα στον “προπολεμικό” Ιούλιο του 1997 και τον “προπολεμικό” Ιανουάριο του 1999, οι Αμερικανοί πραγματοποίησαν 36.000 πτήσεις πάνω από το Ιράκ. Ο Τάκιτος δεν δυσκολεύτηκε να αποκωδικοποιήσει τη ρωμαϊκή εκδοχή της αυτοκρατορικής γλώσσας του Καίσαρα: «Ρημάζουν τα πάντα κι αυτό το λένε ειρήνη». Κάθε μαζική διαμαρτυρία υπό τον αστερισμό της «ειρήνης» αναπόφευκτα ακολουθείται από την ηθική απογοήτευση και την επιστροφή στην κατάσταση του ύπνου και της σιωπής.
Από τη σκοπιά των επεκτατιστών και των εκπολιτιστών, η ειρήνη και ο θάνατος είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους. Η «ειρήνη» παραμένει ο αχώριστος δίδυμος του ειρηνιστικού κινήματος. Ό,τι άλλο και να πιστεύει ή να φαντάζεται η επαναστατική ισλαμική αντίσταση, τουλάχιστον γνωρίζει καλά ότι ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος είναι μια συνθήκη μόνιμη. Δεν έχει ψευδαισθήσεις –ψευδαισθήσεις που θα την παρέλυαν– περί ειρήνης.
ΛΓ: Κατά πόσον είναι ακόμη επίκαιρη η έννοια του θεάματος στη συζήτηση για τον καπιταλισμό σήμερα; Και τι θα σήμαινε αυτό για το θέαμα της αντίστασης; Συνδέεται μήπως και με την έννοια της πρωτοπορίας, η οποία αναφέρεται πολύ συχνά στις Καταπονημένες Δυνάμεις;
Ποτέ δεν υπήρξε πιο επίκαιρη η έννοια του θεάματος. Το πλαίσιο μέσα στο οποίο ανέπτυξε ο Γκυ Ντεμπόρ την έννοια του θεάματος ήταν η Γαλλία –και η δυτική Ευρώπη γενικά– της ανοικοδόμησης, που δεχόταν ένα τεράστιο κύμα καταναλωτικών αγαθών. Με τον όρο «θέαμα» κατάφερε να περιγράψει την αφαίρεση των κοινωνικών σχέσεων στον καπιταλισμό: την ένταση της αποικιοποίησης της καθημερινής ζωής, τόσο των εσωτερικών όσο και των εξωτερικών της όψεων, και της διαμεσολάβησής της από τους μηχανισμούς της ύστερης νεωτερικότητας, καθώς και τον ιδιαίτερο ρόλο της αναπαράστασης. Τη δεκαετία του 1980 η πλανητική διάχυση των σχέσεων και των ρυθμών του κεφαλαίου, του καπιταλιστικού προτύπου ανθρώπινης συνδιαλλαγής και συνθηκών εργασίας (του προτύπου δηλαδή της «αγοράς»), της καπιταλιστικής ιδεολογίας για τον επιθυμητό τρόπο ζωής και κοινωνικότητας, ονομάστηκε «παγκοσμιοποίηση».
Το επιχείρημα των Retort στις Καταπονημένες Δυνάμεις είναι ότι μετά το φιάσκο στο Σηάτλ, το κεφάλαιο εισήλθε σε μια νέα φάση, την οποία αποκαλούμε «στρατιωτικό νεοφιλελευθερισμό», και ξεκίνησε έναν νέο γύρο πρωταρχικής συσσώρευσης, συναντώντας την αντίσταση πολλών κινημάτων που αξίζουν τη στήριξή μας. Εστιάζουμε την προσοχή μας ωστόσο (και απορρίπτουμε βέβαια εξολοκλήρου) τη θεαματική μορφή αντίστασης από μια νεολενινιστική πρωτοπορία στο εσωτερικό του επαναστατικού ισλάμ. Τα χτυπήματα της Αλ Κάιντα ήταν πολύ αποτελεσματικά στο επίπεδο του θεάματος. Εξέθεσαν τη ραχοκοκαλιά της νεωτερικότητας και τα ευάλωτα σημεία μιας αυτοκρατορίας παγιδευμένης στις εικόνες, μιας αυτοκρατορίας η οποία δεν μπορεί να αποκρύψει από τις οθόνες της ούτε καν τους δικούς της θαλάμους βασανιστηρίων.
ΛΓ: Αν ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε, ποια είναι η διάδοχη κατάσταση; Υπάρχει νέος διπολισμός; Είναι –ήταν ποτέ– το «επαναστατικό Ισλάμ» πραγματική απειλή για την αυτοκρατορία;
Το «επαναστατικό Ισλάμ» αποτελεί αντίδραση στην καπιταλιστική ανέχεια και έκφραση μιας κίνησης αντίρροπης προς τον επεκτατισμό του νεοφιλελευθερισμού. Υπάρχουν φυσικά και άλλες τέτοιες εκφράσεις: Ζαπατίστας στην Τσιάπας, Movimento Sem Terra, άλλα κινήματα του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ. Κανένα όμως από αυτά δεν έχει την ιδεολογική απεύθυνση και την πολιτική ενεργητικότητα του «επαναστατικού Ισλάμ».
Είναι σαφές το στίγμα της πρωτοποριακής ιδεολογίας στους φανατικούς θεωρητικούς και στρατηγικούς στοχαστές του Ισλάμ, και θεωρούμε ότι αυτοί δεν προσφέρουν καμία βιώσιμη κριτική του καπιταλισμού ούτε βέβαια καμία πρόταση για μια δικαιότερη πολιτική οικονομία. Πιστεύουμε ότι κανένα πολιτικό πρόγραμμα θρησκευτικής έμπνευσης δεν είναι ικανό να οδηγήσει σε ένα ανθεκτικό και ισότιμο σύστημα στο πλαίσιο της νεωτερικότητας και εναντίον της. Απορρίπτουμε ωστόσο και την αδυναμία της Αριστεράς να αναγνωρίσει το γεγονός ότι το επαναστατικό Ισλάμ είναι η ζωντανή έκφραση ενός απύθμενου αποθέματος οργής, αγανάκτησης και αποξένωσης στο πλαίσιο της παγκόσμιας μουσουλμανικής ούμα [το έθνος, η κοινότητα του Ισλάμ – ΣτΜ].
Η επιλογή του προσδιορισμού «επαναστατικός» για την περιγραφή της πολιτικής ορισμένων σύγχρονων ισλαμιστών –ή αλλιώς της λερναίας ύδρας της ισλαμικής πολιτικής– ίσως να ήταν προκλητική, ήταν ωστόσο απολύτως συνειδητή. Η Αλ Κάιντα ένευσε με το σήμα της μάχης στον υπόγειο κόσμο της ούμα που υπερχείλιζε από πολιτική ενεργητικότητα. Παρ’ όλ’ αυτά αμφιβάλλουμε πολύ αν το επαναστατικό αυτό Ισλάμ αποτελεί σοβαρή απειλή για την αμερικανική αυτοκρατορία ή τον υπερατλαντικό καπιταλισμό, πόσο μάλλον εναλλακτική λύση σε αυτά. Το Hizb ut-Tahrir [το «Κόμμα της Ελευθερίας» που ιδρύθηκε το 1953, λειτουργεί σε πάνω από 40 χώρες με πάνω από ένα εκατομμύριο μέλη κι έχει στόχο τη δημιουργία ενός πανισλαμικού κράτους ή “χαλιφάτου” – ΣτΜ] μπορεί να φροντίζει για την αυτοπροβολή του διακηρύττοντας ότι «σύντομα το χαλιφάτο θα βρίσκεται σε κάποια γειτονική σας χώρα», αντιλαμβάνεται όμως πολύ καλά ότι αυτά είναι ονειροφαντασίες.
Αυτό βέβαια δεν ακυρώνει το γεγονός ότι το επαναστατικό Ισλάμ είναι ικανό για έναν μακρόσυρτο ανταρτοπόλεμο ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό και ότι αποτελεί σοβαρό εμπόδιο στις προσπάθειες του κεφαλαίου να επεκτείνει την πρωταρχική συσσώρευση στη Μέση Ανατολή και σε μεγάλο μέρος της Αφρικής και της Ασίας. Μέσα από τις πολυσχιδείς επιχειρήσεις του και την εκλεπτυσμένη αξιοποίηση του θεάματος, το επαναστατικό Ισλάμ είναι μια δύναμη που το επεκτατικό κεφάλαιο δεν μπορεί να αγνοεί.
ΛΓ: Γίνεται λόγος για «παγκόσμια διατροφική κρίση». Πρόκειται για συζήτηση κατασκευασμένη ή για άλλη μια «περίφραξη των κοινών αγαθών»;
Και τα δύο. Ο καπιταλισμός πάντοτε δημιουργούσε τεχνητή σπάνη, κυρίως μέσω των «περιφράξεων», απαγορεύοντας δηλαδή στους κοινούς ανθρώπους την πρόσβαση στη γη, στη χρήση των προϊόντων της γης, καθώς και στους καρπούς της εργασίας τους. Οι κρίσεις, είτε πρόκειται για κρίσεις υπεραφθονίας («υπερπαραγωγής»), είτε πρόκειται για κρίσεις σπάνης, είναι εγγενείς στο σύστημα. Όσο για την τροφή, είναι φοβερό που σήμερα θυμήθηκαν την παγκόσμια κρίση, όταν η πείνα και ο λιμός (για κάποιους) εν μέσω αφθονίας (για κάποιους άλλους) αποτελούν χαρακτηριστικά θεμελιώδη της καπιταλιστικής νεωτερικότητας, όταν δηλαδή η τροφή αντιμετωπίζεται ως ένα ακόμη εμπόρευμα. Αναμφισβήτητα βέβαια η δημιουργία μιας πραγματικά «παγκοσμιοποιημένης» αγοράς στις διατροφικές καλλιέργειες επιδεινώνει το πρόβλημα, το ίδιο και η ιδιωτικοποίηση των σπόρων (μια νέα μορφή περίφραξης) και η προώθηση, στη θέση των διατροφικών καλλιεργειών, της καλλιέργειας ενεργειακών φυτών για καύσιμα, πάντοτε με τη λογική των μονοπωλίων και τους κανόνες του κέρδους.
Η παρούσα διατροφική κρίση είναι λοιπόν τόσο πραγματική όσο και κατασκευασμένη. Είναι επίσης ταυτόχρονα πραγματική και κατασκευασμένη ευκαιρία για τους προωθημένους (τους «πράσινους») τομείς του κεφαλαίου να επινοήσουν νέες αγορές για να αντικαταστήσουν τις αποτυχημένες τεχνολογίες (να δώσουν μια ένεση ζωτικότητας στη βιοτεχνολογία), ακόμη και να νεκραναστήσουν το πτώμα της πυρηνικής βιομηχανίας (με τη συνέργεια ισχυρών κρατών). Η επανοικειοποίηση του διατροφικού ζητήματος και η επανένταξη της τροφής στο πλέγμα της ηθικής μας οικονομίας, με άλλα λόγια η επιμονή μας στο ότι οι ανθρώπινες ανάγκες υπερβαίνουν την αγορά, αποτελεί, στον μακρύ δρόμο προς την απο-αποικιοποίηση της καθημερινής ζωής, ένα μεγάλο βήμα μπροστά.
ΛΓ: Ποιος ο ρόλος της Ευρώπης στην αναπαραγωγή της αυτοκρατορίας και του στρατιωτικού νεοφιλελευθερισμού;
Είναι μάλλον πλάνη η εικόνα της Ευρώπης ως διακριτού πολιτικού χώρου ή ως πολιτικής μορφής που αντιπαρατίθεται στην αμερικανική «βαρβαρότητα» και παίζει σχετικά θετικό ρόλο στο πλαίσιο του κεφαλαίου και της νεωτερικότητας. Στο βαθμό που η ευρωπαϊκή Αριστερά ασπάζεται τούτη την πλάνη, ενθαρρύνει τη συνενοχή των ευρωπαϊκών κρατών με τα αμερικανικά αυτοκρατορικά στρατηγήματα και συνεισφέρει σημαντικά στη φαινομενικότητα του θεάματος. Έτσι, οι ευρωπαίοι αριστεροί που συμμερίζονται τη φαντασιακή «εκπολιτιστική αποστολή της Ευρώπης» εγκλωβίζονται σε μία αυταρέσκεια που στερείται πραγματικής αντίστασης.
Αναλογιστείτε τις ευρωπαϊκές αντιδράσεις στον μιλιταρισμό των ΗΠΑ. Σ’ ολόκληρη την Ευρώπη το ΝΑΤΟ, η στρατιωτική σημαία των ΗΠΑ, επεκτείνεται συνεχώς. Χωρίς άχνα διαμαρτυρίας από τα κράτη-μέλη της ΕΕ, το ΝΑΤΟ στήριξε τους βομβαρδισμούς της Σερβίας και του Κοσόβου και τη μακρά και βάναυση κατοχή του Αφγανιστάν. Ύστερα είναι και ο γιγάντιος κόσμος των αμερικανικών βάσεων: Υπάρχουν 200 με 300 στρατιωτικές εγκαταστάσεις σ’ όλη την Ευρώπη, στρατιωτικές πτήσεις των ΗΠΑ διασχίζουν τους αιθέρες της ηπείρου για βομβαρδισμούς ή για αναγνωρίσεις, μέλη του ΝΑΤΟ προσφέρουν κρυφά το έδαφός τους για θαλάμους βασανιστηρίων «μαχητών του εχθρού» των ΗΠΑ…
Όσο για τη Μέση Ανατολή, τα ευρωπαϊκά κράτη συνεχίζουν τη μακρά παράδοση της αλληλεγγύης στο Ισραήλ, σπεύδοντας να διακόψουν τη βοήθεια προς την Παλαιστίνη μετά τις εκλογικές νίκες της Χαμάς και συναινώντας στην πρόσφατη εισβολή του Ισραήλ στον Λίβανο. Επιπλέον, το ευρωπαϊκό κεφάλαιο έχει από καιρό βολευτεί με την ισραηλινή τεχνολογία στους τομείς του στρατού και της «ασφάλειας», ενώ ταυτόχρονα διατηρεί τις επικερδείς του σχέσεις με όλες τις πετρελαϊκές ολιγαρχίες της περιοχής.
Είναι και το Ιράκ. Ούτε ένα ευρωπαϊκό κράτος δεν αντιτέθηκε πραγματικά στον πόλεμο, τα περισσότερα μάλιστα έστειλαν στρατό. Γάλλοι, Γερμανοί και Βέλγοι πολιτικοί σκηνοθέτησαν τις ευγενικές τους αποδοκιμασίες λίγο πριν την εισβολή. Από τότε όμως, τα ίδια αυτά κράτη ούτε καν σκέφτηκαν να καταδικάσουν την κατοχή, πόσο μάλλον να αντισταθούν σε αυτήν (το 2004 μάλιστα, Γαλλία και ΗΠΑ δεν είχαν αντίρρηση να δώσουν τα αιματοβαμμένα τους χέρια για να «αλλάξουν» το καθεστώς στην Αϊτή), ενώ οι ιδιωτικές εταιρείες της Ευρώπης συνεχίζουν να καρπώνονται τα κέρδη από τα δημόσια χρηματοδοτημένα προγράμματα «ασφάλειας» και «ανοικοδόμησης» στην περιοχή.
Να ποια είναι λοιπόν η «ευρωπαϊκή εξαίρεση».
Λία Γυιόκα, εφημερίδα Βαβυλωνία, Οκτώβριος 2008
